Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu , çocuğun yaşına ve durumuna uygun olmayan hareketlilik ve dikkatini verememe durumu olarak tanımlayabiliriz.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunun nedenleri nelerdir?

Neden ortaya çıktığı tam bilinmemekle birlikte, biyolojik, psikolojik ve sosyal nedenlerin ortak bir biçimde yer aldığı düşünülmektedir.Ayrıca genetik etkenlerinde ortaya çıkmasında önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir.

Çoğu zaman hareketli veya dağınık olan her çocuğu hiperaktif denir. Bu yanlış tanımlamayı nasıl düzeltebiliriz?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite , hareketli olan ya da dikkatini toplamada güçlük çeken her çocuğu kolaylıkla yakıştırılan bir etiket haline gelmiştir.Oysa bu tanının konması uzun süren incelemeler gerektirmektedir.Tanı konması için belirtiler 7 yaşından önceden beri bulunmalı ve en az iki ortamda (örn;evde ve okulda ) ortaya çıkmalıdır.Yani belirtiler çocuğun günlük yaşamını sürdürmesinde aksamalara neden olmaktadır.Ayrıca belirtilerin en az 6 ay süre boyunca gözlenmesi gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun belirtileri nelerdir?

Sayacağımız belirtilerin tümü bir arada gözükmeyebilir.Her bir DEHB’li çocuk / genç birbirinden farklıdır.Bazı durumlarda hiperaktivite , bazı durumlarda dikkat eksikliği ön planda görülmektedir.Pek çok durumda ikisi bir arada görülmektedir.

Hiperaktivite ön planda ise......

• Yerlerinde oturmakta güçlük çekerler.
• Elllerinde sürekli bir şeyler ile oynarlar. El ve ayak sallarlar.
• Çok konuşurlar.başkalarının sözünü keserler, sınıfta parmak kaldırmadan konuşurlar.
• Sıralarını beklemekte zorlanırlar.
• Oturarak oynanan sakin oyunlardan çabuk sıkılırlar.
• Daima bir şeyler ile uğraşmak isterler.
• Kurallara uymakta güçlük çekerler.
• Koşmak,atlamak,tırmanmak gibi oyunlar en çok tercih ettikleridir.
• Sonuçlarını düşünmeden tehlikeli işlere kalkışırlar.
• Dürtüsel davranırlar.
• Yemek yerken, ödev yaparken ve televizyon izlerken sık sık yerlerinden kalkar, gezinirler.
• Sabırsızdırlar ,dinlemekten hoşlanmazlar.

Dikkat Eksikliği ön planda ise....

• Dikkatlerini belirli bir noktada yoğunlaştırmakta güçlük çekerler.
• Dağınıktırlar.Masaları, çantaları , eşyaları düzensizdir.
• Okula eksik malzeme ile gider veya okuldan eve eksik malzeme ile dönerler.
• Unutkandırlar.
• Zihinsel çaba gerektiren işlerden rahatsızlık duyarlar ( örn; ödev ve yazı işi) ve zorlanırlar.
• Ayrıntıları kaçırırlar.
• Sık sık hayale dalarlar.Kafası sürekli bir şeylerle meşgul gibi görünürler.
• Eşya kaybederler.
• Sıçrayan bir ilgileri vardır, bir şeyle uğraşırken başka bir şeye kolayca kayıverirler.
• Yönergeleri baştan sona takip etmede zorlanırlar.
• Başladıkları bir işi tamamlamada güçlük çekerler.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun görülme sıklığı nedir?

Okul çağı çocuklarında DEHB’ nin görülme sıklığının % 3-5 arasında olduğu belirtilmektedir.Ayrıca erkeklerde kızlara göre görülme olasılığının da daha sık olduğu belirtilmektedir. 

Anne baba çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite sorunu olduğundan şüphelenirse ne yapmalıdır?

DEHB hafife alınmamalı ,gelip geçici bir rahatsızlık olarak değerlendirilmemelidir.Araştırmalar erken, doğru tanı ve tedavi sonucunda belirgin düzelmeler elde edilebildiğini , tedavi görmediklerinde ileri yaşlarda başka psikiyatrik ya da psikolojik sorunlar yaşadıklarını göstermektedir.Bu nedenle anne baba DEHB’dan şüpheleniyorsa bir uzmana başvurmaktan çekinmemelidir.

Tanı nasıl konulmaktadır?

DEHB’li çocuklara / gençlerle tanı konulması oldukça dikkatli ve titiz çalışmalar yapılmasını gerektirmektedir.Bu amaçla öncelikle çocuk / genç hakkında aile , öğretmenler ve çevresindeki diğer kişilerden bilgiler toplanmaktadır.Bu bilgiler görüşmeler , ölçekler ve anketler yolu ile toplanır.daha sonra testler yardımı ile psikolojik değerlendirme yapılmaktadır.Tüm bilgiler toplandıktan sonra tıbbi değerlendirme yapılır.Psikolog , çocuk psikiyatristi ve gerekirse çocuk nöroloğu , K.B.B ve göz doktorlarının muayenelerinden sonra tanı konulmaktadır.

Tedavi nasıl yapılmaktadır?

Çocuk / genç çeşitli terapi programları ile çok yönlü olarak ele alınır.

• Kognitif eğitim / terapi

Bu çalışmada çocuğun / gencin iç kontrol geliştirme,uygun ders çalışma metodları geliştirme,görsel ve işitsel dikkati geliştirmeye yönelik egzersizler yapılmaktadır.

• Duygusal / Davranışsal Eğitim / Terapi

Bu bozukluğa sahip çocuk / gençlerin psikolojik , sosyal , duygusal , davranışsal problemlerini çözmeye yönelik olarak bireysel ve grup çalışmaları yapılmaktadır.

• Psikiyatrik / Tıbbi Yaklaşım

Çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi uygulanması.

DEHB’li olan çocukların ailelerine öneriler

• Çocuk / gence uyguladığınız disiplin kurallarında tutarlı ve istikrarlı olmak
• Kalabalık çocuğu rahatsız etmektedir.Kalabalık ortamlardan kaçının.
• Sadece yaptığı olumsuz davranışlar üzerinde durmayın.Olumlu davranışlarını da fark ettiğiniz ona belli edin.Gerekirse ödüllendirin.
• Çocuğun günlük programının düzenli olmasına dikkat edin.Mümkünse daima aynı saatlerde aynı şeyleri yapmasına dikkat edin.
• Çok hareketli olduğunda dikkatini başka bir şeye yönlendirmeye çalışın.
• Dayak ya da fiziksel cezalar DEHB’ li çocuklarda etkisizdir.arkanızı dönerek davranışına kayıtsız kaldığınızı belli etmeniz daha etkili olacaktır.
• Cezalandırmada ödüllendirmede uzun vadeli olmamalı , ceza istenmeyen davranışın hemen ardından verilmelidir.Ceza istenmeyen davranışa uygun olmalıdır.
• Etrafına yönelik zarar verici davranışlarına müdahale edin ve onu sakinleşene kadar yalnız bırakın.Daha sonra davranışı hakkında konuşun.
• Öğretmenlerini mutlaka sorun hakkında bilgilendirin.
• Okul seçerken kalabalık ve büyük bir okul yerine ,mevcudu az , küçük bir okul daha elverişli olacaktır.
• Ödev yaparken gerekirse ara vererek çalışmasına izin verin.
• Yaşamını eğlenceli hale getirin.yaşadığı her gün için memnuniyet hissettirin.

Nur Dinçer Genç
Psikolog
DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü
Çocuk ve Genç Bölümü